Nawet jeżeli istnieje gorzka paralela pomiędzy zwiastującym upadek cywilizacji Majów finałem „Apocalypto” a współczesnymi czasami, o której przeczytałem w jednej recenzji, to nie wzbudziła we mnie większego poruszenia. Nie bardzo się też przejmuję sprawą zgodności fikcji filmowej z badaniami historycznymi i archeologicznymi. Wystarczy mi przekonanie, że rzeczywistość została odwzorowana w sposób właściwy dla ram całej opowieści oraz że tło uwiarygodnia rozgrywające się wydarzenia. W końcu bowiem poszedłem do kina po przygodę, a nie na lekcję historii Majów. Domniemana brutalność, stawiana gdzieniegdzie jako zarzut „Apocalypto” i generalnie twórczości Gibsona jako takiej? Cóż, w żadnej co bardziej krwawej scenie nie odczułem ani przesady, ani chęci wprowadzenia taniego chwytu mającego pozornie wzbogacić przekaz płynący z ekranu. Ten film to przede wszystkim świetnie zaaranżowane widowisko, atrakcyjne dla mnie za sprawą przynależności do ulubionego nurtu opowieści o biegnących ludziach, którym kibicuję do końca. Tym lepiej, że rozgrywa się praktycznie w całości w dzikiej dżungli. „Apocalypto” stawiam na jednej półce z klasykami gatunku: tuż obok „Ostatniego Mohikanina” i „Predatora”, blisko „Gladiatora” czy „Walecznego Serca”.

Film otwiera scena, w której za dzikim tapirem – no właśnie – biegnie grupa środkowowschodnich Indian z ojcem głównego protagonisty na czele. Wprowadzenie to jest jakże podobne do wstępu z filmu Manna z 1992 roku, czego nie mam Gibsonowi za złe, bowiem tak po prostu ma być w tym gatunku. Następnie, po kilku ujęciach definiujących relacje pomiędzy postaciami opowieści (ponownie, podobna scena u Manna), na scenę wkracza antagonista z pomagierami. Po obowiązkowej walce pozostali przy życiu Majowie z początku filmu wpadają w niewolę i są transportowani przez dżunglę w nieznane miejsce, które okazuje się być starożytnym miastem Indian z olbrzymim targiem, piramidami, kapłanami odprawiającymi rytualne mordy i całą masą zgnilizny pochodzącej z rozkładających się ciał nieszczęśników z wydartymi sercami i odciętymi głowami. Jest tu poczyniony pewien rys relacji pomiędzy warstwami społecznymi Majów, ciekawy, ale na szczęście nie zanalizowany dogłębnie – po prostu nakreślony doskonałą pracą kamery. Bohaterowi, nazywanemu Łapą Jaguara, udaje się ujść z życiem z krwawego rytuału, po czym rozpoczyna się kolejna gonitwa, w której stawką jest życie ciężarnej żony i syna protagonisty. W finale staje on naprzeciw głównego przeciwnika i oczywiście zwycięża, choć następujący zaraz po walce epilog ma gorzki wydźwięk, również bardzo właściwy gatunkowi filmów o biegnących ludziach – tak oto kończy się pewna epoka dziejów. Nie zamierzam namawiać do oglądania „Apocalypto” ze względu na wyszukany scenariusz. Opowieść nie jest ani lepsza, ani gorsza od innych, istnieje jednak coś, co sprawia, że chłonąłem film jak bibułka wodę: maestria w warstwie wizualnej.

Nie chodzi nawet o rozmach produkcji, choć nie można zaprzeczyć, że jest ona majestatyczna. Istotny był pomysł na uchwycenie obrazu. Reżyser Mel Gibson i twórca zdjęć Dean Semler zrobili najlepiej wyglądający przebierany film akcji od czasów „Gladiatora”. Wizualny trick w dynamicznych scenach w obrazie Ridleya Scotta polegał na ustawieniu krótkiego czasu migawki filmującej kamery, co dawało wrażenie „zamrażania” ruchu i pozwalało dojrzeć niekiedy nawet pojedyncze grudki ziemi wylatujące w powietrze spod kół rydwanów czy te charakterystyczne „chlasty” krwi z zadawanych ran. Zabiegi techniczne zostały dodatkowo wsparte procesem tonowania kolorów, zwanym fachowo „color grading”, mającym wspomóc emocjonalny odbiór całości dzieła. „Apocalypto” został w przeważającej części nakręcony w technice cyfrowej przy użyciu kamer Panavision Genesis i, na szczęście dla filmu, zupełnie nie widać, że nośnik nie jest tradycyjny. Obraz nie został odczuwalnie podkolorowany, pomimo łatwości korekcji, jaką zapewnia cyfrowa domena. Dużą płynność ruchu uzyskano dzięki co najmniej dwukrotnemu zwiększeniu częstości rejestracji obrazu z 24 klatek na sekundę do około 50 klatek. Pożytek z takiej techniki filmowania widać już od pierwszych scen, od wspomnianego polowania na tapira – obraz wydaje się bardziej naturalny, „ciągły” i śledzony bezpośrednio okiem widza, a nie sztucznym okiem kamery. Wiele fragmentów to ujęcia kręcone z autentycznym pietyzmem. W pamięci mam teraz te sceny w mieście Majów, które nie tylko przyczyniają się do rozwoju akcji, ale również dzięki przemyślanym kątom ustawienia kamery i jej ruchowi (nie oznacza to bynajmniej przekombinowania formy!) najzwyczajniej w świecie potrafią odebrać dech w piersiach. Rytuał poprzedzający zaćmienie słońca nie byłby nawet w połowie tak ekscytujący bez tej zdjęciowej wirtuozerii twórców. Co tu dużo mówić, to trzeba obejrzeć!

Jeszcze dwa słowa o muzyce. Organicznie nie trawię dokonań Jamesa Hornera z ostatnich powiedzmy 10 lat, który w kopiowaniu samego siebie w kolejnych filmach osiągnął mało chwalebne mistrzostwo. W pewnym momencie doszło do tego, że „twórczość” kompozytora wyczuwałem z dużego dystansu i nie mogłem zdzierżyć słuchania tych samych oklepanych nut podczas seansu – np. „Gniewu oceanu” Petersena. W „Apocalypto” udało mu się nie powtórzyć błędów przeszłości i choć trudno jest mówić o zupełnie świeżej i oryginalnej ścieżce dźwiękowej, to trzeba przyznać, że Horner dobrze odnajduje się w takich plemiennych, dzikich sceneriach. Słuchanie muzyki z tego filmu bez filmu może okazać się nieco bolesnym doświadczeniem, jednak podczas seansu w kinie dźwięki celnie dopełniają wolne przestrzenie meksykańskiej dżungli.

Zachęcam do dyskusji na stronie http://24mm.org/moleskine/2007/01/apocalypto/