Mimo to zawieść mogą się ci, którzy postrzegają twórczość Cronenberga jedynie przez pryzmat takich filmów, jak "Pomiot", "Strefa śmierci", "Skanerzy", "Mucha" czy też wspomniana już "Kraksa". "Pająk" wpisuje się w drugi nurt jego filmowych dokonań, którego kolejnymi etapami stawały się obrazy: "Dead Ringers", "M. Butterfly", "Nagi lunch", a nawet "Existenz" Nietrudno zresztą dostrzec punkty wspólne dla wymienionych w ostatniej kolejności filmów. We wszystkich dziełach stara się bowiem Kanadyjczyk penetrować zakamarki ludzkiego umysłu; we wszystkich też mamy do czynienia z bohaterami, których postrzeganie świata zewnętrznego ulega poważnemu zakrzywieniu. Tym samym stają oni na granicy pomiędzy rzeczywistością, a własnymi urojeniami - granicy, dodajmy, bardzo cienkiej, niewyraźnej, niedookreślonej. Oba światy zaczynają się w ich umyśle przenikać, co musi prowadzić do rozwoju choroby psychicznej. Może to być spowodowane zażywaniem narkotyków czy też, jak w "Nagim lunchu", trutki na karaluchy, może być spowodowane "nadużywaniem" rzeczywistości wirtualnej, z czym mieliśmy do czynienia w "Existenz", może wreszcie znaleźć swoje podłoże w obsesji na punkcie własnej matki, co przydarza się tytułowemu bohaterowi "Pająka".

Akcja najnowszego filmu Cronenberga rozgrywa się jednocześnie na dwóch płaszczyznach czasowych: w czasie rzeczywistym i w umyśle Spidera, który przez cały czas wraca wspomnieniami do czasów dzieciństwa, kiedy to wydarzyła się w jego rodzinie ogromna tragedia. Żaden z tych światów nie przynosi mu jednak ukojenia, dlatego sam zdaje się być zawieszony gdzieś w próżni - pomiędzy tym, co jest mu obce (rzeczywistość, której w zasadzie nigdy nie poznał, gdyż całe swoje dorosłe życie spędził w szpitalu psychiatrycznym), a tym, co doskonale znane, ale wciąż jeszcze, pomimo lat, które upłynęły, wrogie (nieszczęśliwe dzieciństwo u boku znienawidzonego ojca). Spider, którego Cronenberg przedstawia nam w pierwszych kadrach filmu, to człowiek dorosły. Ale tylko fizycznie; psychicznie, mentalnie wciąż jest tym samym dzieckiem, którym był, kiedy popadł w chorobę. Opuściwszy klinikę, otrzymuje skierowanie do pensjonatu dla byłych kuracjuszy; nie jest jednak w stanie przystosować się do normalnego życia - choroba poczyniła w jego organizmie, nie tylko w samym umyśle, zbyt duże spustoszenia. Nie odzywa się więc prawie wcale do ludzi, wciąż mruczy coś niezrozumiałego pod nosem, co chwila wyciąga z kieszeni pomięty kajecik i zapisuje w nim drobnym maczkiem "litery", które nic nie znaczą. I na dodatek - wciąż "widzi" przeszłość. Ale właśnie: czy tylko "widzi"?... On to wszystko przeżywa raz jeszcze; na powrót staje się kilkunastoletnim chłopcem, który po raz kolejny musi zmierzyć się ze swoimi demonami. Potworna i nierówna to walka, z góry skazana na niepowodzenie, ponieważ tak naprawdę nic nie jest w stanie przynieść Pająkowi ukojenia.

McGrath - autor opowiadania i scenariusza - oparł intrygę o kompleks Edypa, na język psychologii przetransponowany przez Zygmunta Freuda. Chłopca łączy z matką niespotykana więź, paranoja bliska seksualnej obsesji. Stąd też wzięła się nienawiść do ojca - mężczyzny, który bruka kobiecą (matczyną) niewinność. Świadomość tego rodzi wkrótce w Pająku przekonanie, że kobieta, która dzieli łoże z ojcem, nie może być jego matką. W swoim umyśle zastępuje ją więc inną - prostytutką poznaną przez Billa Clega w barze. Czy jednak dzieje się to tylko w umyśle chłopca? Cronenberg tak prowadzi akcję, że do samego finału nie jesteśmy w stanie odpowiedzieć sobie na to pytanie... Chłopiec, a jego wzorem również dorosły Spider, przez cały czas rozsnuwa dokoła pajęczą sieć; jest ona tak misterna, iż nie ma sposobu, aby w nią nie wpaść. I nie jest to jedynie proste odzwierciedlenie stanu umysłu bohatera; sieć może przecież równie dobrze symbolizować zawiłości życia i stanu psychicznego każdego z nas.

Film jest bardzo oszczędny w środkach - tak oszczędny, że przyprawia nieomal o klaustrofobię. Spider, wędrujący po zakamarkach swego chorego umysłu, przypomina nieco bohaterów Franza Kafki. Jest równie zagubiony, wystraszony, nie potrafi zrozumieć praw, które rządzą otaczającym go światem. Ogromna w tym zasługą odtwórcy roli tytułowej - Ralpha Fiennesa, który stworzył postać na długo pozostającą w pamięci widza. Dorosły Pająk w niczym nie przypomina innych schizofreników znanych z kinowych ekranów; jest wciąż nieobecny, zaniedbany, nieprzewidywalny. Nie ma w sobie ani krzty romantyzmu, jaką posiadał chociażby bohater "Pięknego umysłu". To człowiek, którego, spotkawszy na ulicy, ominęlibyśmy szerokim łukiem, głośno zadając pytanie: dlaczego znajduje się na wolności? W tle świetną kreację tworzy jednak również Gabriel Byrne (w roli Billa Clega), umiejętnie przybierający całkowicie odmienne maski: a to zmęczonego codzienną harówką ojca rodziny, a to demonicznego męża, który zdradza swoją żonę z prostytutką i nie waha się przed popełnieniem okrutnej zbrodni. Pochwalić trzeba również reżysera, który potrafił zachować daleko posuniętą powściągliwość, co wcześniej nie zawsze mu się - przede wszystkim w "Kraksie" - udawało. Cronenberg tym razem całkowicie zrezygnował z epatowania przemocą i seksem, czy też anormalnymi zachowaniami bohaterów. Aktorom pozwolił grać, a że wyjątkowo trafnie obsadził główne role - efekt okazał się znakomity. Nie mam żadnych wątpliwości, że "Pająk" to najlepszy film Kanadyjczyka od powstania "Nagiego lunchu", na dodatek z najlepszą rolą Fiennesa od czasu "Listy Schindlera".